میراث فرهنگی و سازمان منطقه آزاد اروند دوشادوش هم در راستای حفاظت از مواریث ثبت ملی

به گزارش پایگاه خبری هنر قلم_یکی از ظرفیت‌های ویژه گردشگری در محدوده منطقه آزاد اروند، وجود ۱۰۴ اثر ثبت ملی حد فاصل دوره قاجار تا دوره پهلوی دوم است که در این میان ۹۸ اثر در شهرستان آبادان و شش اثر در شهرستان خرمشهر قرار دارند.

درخصوص پیشینه کاربری این بناها نیز می‌توان گفت که با یک محدوده جغرافیایی منحصر به فرد مواجه هستیم؛ از این حیث که در دسته‌بندی کاربری اولیه این بناها، کاربری‌های مذهبی، فرهنگی، آموزشی، تجاری، صنعتی، مسکونی، اداری، نظامی، گردشگری، تأسیسات و تجهیزات شهری، راه‌های ارتباطی و ورزشی را می‌توان مشاهده کرد.

پس از پایان جنگ تحمیلی، با شناسایی آثار شاخص باقی‌مانده از آن  دوران، ۹ یادمان و هفت بنای شاخص باقی‌مانده از جنگ نیز در فهرست آثار ملی دفاع مقدس وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به ثبت ملی رسیدند که از این میان سه بنا در سال ۱۳۹۹ از شهرستان خرمشهر به ثبت رسید.

از این‌رو و برحسب آن‌چه گفته شد، تعداد آثار ثبت ملی در محدوده منطقه آزاد اروند، آمار بسیار خوبی دارد که در صورت نگاه ویژه و تدوین محورهای مختلف گردشگری بازدید از این بناها، شامل محور تاریخی، دفاع مقدس، مذهبی، صنعتی و … ممکن است به عنوان یک ظرفیت ویژه جذب گردشگر داخلی و خارجی و نیز توسعه اشتغال و شکوفایی منطقه، مد نظر قرارگیرند.

این در صورتی است که با گذشت حدود دو دهه از تأسیس سازمان منطقه آزاد اروند، با اندکی بررسی می‌توان توسعه گردشگری را که یکی از ارکان اصلی اشتغال‌زا در منطقه و یکی از اهداف پیش‌بینی‌شده این سازمان از ابتدا بوده است را تقریبأ به عنوان بخش ناموفق آن سازمان نسبت به دیگر مناطق آزاد دانست که در این میان عدم وجود یک برنامه و استراتژی مشخص در حفاظت و مرمت از بناهای ثبت ملی منطقه نیز کاملا مشهود است که از  انتظارات، فاصله بسیاری دارد.

به عنوان مثال، یکی از بناهای ارزشمند و تاریخی موجود در محدوده منطقه آزاد اروند، بنای قاجاری هلال احمر خرمشهر واقع در خیابان فردوسی با شماره ثبت ۲۸۴۵ که در سال ۱۳۷۹ به ثبت ملی رسیده است؛ باتوجه به این‌که این بنا در حال حاظر به عنوان قدیمی‌ترین ساختمان باقی‌مانده در این شهرستان، شناخته شده است، تهیه طرح مرمت و احیاء آن در سال ۱۳۹۵ در دستور کار اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان خرمشهر قرار گرفت که پس از بررسی‌ها و امکان‌سنجی‌های فراوان، برای این ساختمان طرح موزه صنایع دستی و مردم‌شناسی ارائه شد.

اجرای این طرح ممکن است در کنار دیگر موزه‌های موجود در منطقه از جمله موزه جنگ خرمشهر، موزه آثار تاریخی، موزه بنزین‌خانه، موزه کارآموزان صنعت‌نفت و موزه تاکسیدرمی آبادان و نیز دیگر طرح‌های این اداره برای احداث موزه دریا در ساختمان قدیم بندر خرمشهر و موزه کشتی‌های غرق‌شده در اثر جنگ کنار رود کارون خرمشهر، در ایجاد جذابیت برای گردشگران به خصوص گردشگران خارجی منطقه آزاد اروند، مؤثر باشد.

بر همین اساس، از همان ابتدای تهیه طرح موزه صنایع دستی، پیگیری و مکاتبات مربوط با سازمان منطقه آزاد اروند برای انجام اقدامات موردنظر انجام گرفت و از سال ۱۳۹۵ تاکنون ده‌ها مکاتبه به منظور مرمت و احیاء این بنای ارزشمند صورت گرفته است که متأسفانه باوجود این‌که سازمان موصوف درسال‌های گذشته هزینه‌های بسیاری در بخش‌های مختلف انجام داده، اما برنامه‌ مشخصی برای حفاظت و احیای این بنای تاریخی و دیگر بناهای ارزشمند منطقه که بخشی از هویت و تاریخ شهر هستند نداشته است.

به طور کلی می‌توان گفت که اهم کارنامه دو دهه حفاظت از بناهای ثبت ملی این سازمان در محدوده منطقه آزاد اروند، مرمت کامل بنای ارزشمند کلیسای ارامنه، مرمت نیمه‌کاره قبرستان ارامنه و مرمت جزئی موزه آبادان است. از این‌رو، همان‌طورکه گفته شد به نظر میرسد سازمان موصوف با وجود ظرفیت‌ها و اعتبارات ویژه و نیز درآمدهای فراوان ارزی و ریالی، متأسفانه عزمی در حوزه حفاظت و مرمت از بناهای تاریخی، نداشته است و چنانچه ظرفیت این سازمان در حفاظت، مرمت و احیای بناهای تاریخی و به طور کلی هویت تاریخی این منطقه که بخشی از تاریخ کشور عزیزمان است بکار گمارده نشود، متأسفانه باید شاهد فرسایش و تخریب بسیاری از بناها و آثار ارزشمند موجود در موزه‌های منطقه باشیم.

بنابر آن‌چه گفته شد، تدوین استراتژی و برنامه مشخص توسط آن سازمان در حفاظت از بناهای ثبت ملی، بکارگیری متخصصان حوزه حفاظت و مرمت بناهای تاریخی و نیز اختصاص ردیف اعتباری مشخص سالیانه توسط آن سازمان برای حفاظت و مرمت آثار ثبت ملی (همانند ردیف‌های اعتباری حوزه‌های مختلف آن سازمان) موضوعی لازم و ضروری در راستای حفظ بناهای تاریخی، یادمان‌ها و بناهای ارزشمند باقی‌مانده از دوران دفاع مقدس موجود در این منطقه است.

در پایان این یادداشت، در ذکر اهمیت حفاظت از آثار تاریخی، می‌توان سخنان گهربار فراوانی را از مقام معظم رهبری مشاهده کرد و بر اساس آن‌ها، دغدغه ایشان در این خصوص را فصل‌الخطاب کلیه امور حوزه میراث فرهنگی قرار داد که چنانچه این سخنان گردآوری شوند این امکان وجود دارد که در قالب یک کتاب تحت عنوان دغدغه‌های حضرت آقا نسبت به حفاظت آثار تاریخی و مواریث فرهنگی، منتشر شوند؛ اما از میان گفته‌های ارزشمند و فراوان آن بزرگوار به یک سخن بسنده می‌کنیم و براساس آن پیگیری موضوع حفاظت و مرمت بناهای تاریخی را وظیفه خود می‌دانیم:

«آثار تاریخی و باستانی نشان‌دهنده اوج هنر معماری در میان این مردم در طول تاریخ گذشته است. این‌ها چیزهایی است که گذشته تاریخی یک ملت را رنگ و رونق می‌بخشد و مردم می‌توانند گذشته، تاریخ و ریشه‌های خود را پیدا کنند.»  ۲۱/۷/۱۳۸۲ ـ دیدار با مردم زنجان

یادداشت: سجاد پاک‌گهر ـ رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خرمشهر