تامین موجودی، زیرساخت نخست تولید پایدار

مبحث کنترل موجودی انبارها و ارزیابی دقیق و بهینه ذخیره مواد اولیه، تجهیزات و قطعات یدکی استراتژیک در امر تولید یکی از موضوعات اصلی علوم مدیریت صنایع به شمار می‌رود و به مدل‌های کنترل موجودی اختصاص می‌یابد. بسته به شرایط اقتصادی کشور، اجرای مدل خاصی از کنترل موجودی مد نظر قرار می‌گیرد.

در شرایط حال حاضر، تحریم‌های همه‌جانبه علیه کشور موجب شده‌اند تا بسیاری از شرکت‌های حمل‌‎ونقل، ایران را ترک کنند و واردات، که در کنترل موجودی انبارها اثرگذار است، سخت شود. به همین دلیل، لازم است تا صنایع کشور، همگام با این تحریم‌ها، اقلام خارجی و استراتژیک خود را با مدلی مناسب و دقیق‌تر بسنجند و دپوی لازم و کافی این محصولات را در انبار خود پیش‌بینی کنند.

برنامه‌ریزی در زمینه مدیریت بهتر موجودی انبار مواد اولیه، قطعات یدکی و محصولات نهایی در هر سازمان از جمله مهم‌ترین عوامل موثر بر بهره‌وری و کاهش قیمت تمام‌شده محصولات تولیدی خواهد بود. با توجه به اهمیت بسیار بالای این مسئله، شرکت فولاد خوزستان برای هر کالا یا گروه کالایی اقدام به ایجاد کمیته‌هایی به منظور ارزیابی و پیش‌بینی نیاز، موجودی انبار و نحوه خرید کرده است. به علاوه، یک کمیته راهبردی نیز به همین منظور به صورت ماهانه و سالانه تشکیل می‌شود و دستورهای لازم برای خریدهای فوق‌برنامه را صادر می‌کند. در زمینه فروش محصولات نیز در سال‌های گذشته موانع مختلفی برای صادرات محصولات فولادی وجود داشت که فروش محصولات و برقراری تعادل میان تولید و فروش را با مشکلاتی مواجه می‌ساخت، اما در چند سال اخیر و با توسعه زیرساخت‌های صادراتی و اتخاذ سیاست‌های مناسب در زمینه حضور در بازارهای بین‌المللی، شرایط مناسبی برای فروش محصولات فراهم شده است، به گونه‌ای که تولید فقط بر اساس سفارش‌ها انجام می‌شود و محصولی مازاد بر تقاضا تولید نمی‌شود.

با توجه به پیش‌بینی تداوم تحریم‌ها در ماه‌های پیش‌رو، سال آینده به مراتب سخت‌تر از امسال خواهد بود. از این رو شرکت فولاد خوزستان برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای را در زمینه سیاست‌های کنترل موجودی در راستای کاهش تنش و افزایش موجودی انبارها انجام داده است. این شرکت با تشکیل کارگروه‌های مختلف از جمله ستاد مبارزه با تحریم‌ها، توانسته است تا حدود بسیار زیادی از مشکلات حوزه کنترل موجودی بکاهد که می‌تواند سرلوحه شرکت‌های تولیدی در سرتاسر کشور باشد.

توسعه ظرفیت، لازمه مدیریت موجودی انبارها

شرکت فولاد خوزستان در اردیبهشت سال ۱۳۹۷، که آمریکا از برجام خارج شد، اقدام به تشکیل ستادی با عنوان «ستاد مقابله با تحریم‌ها یا مقابله با بحران» کرد. این شرکت، در کنار ایجاد فضای انبارش و توسعه انبارها برای کالاهای مهم و استراتژیک، در زمینه خریداری اقلام مورد نیاز خود به حد مناسب و با شکلی محتاط‌تر برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای انجام داد و تمام مدل‌های کنترل موجودی کالاهای عمومی، اقلام مصرفی، مواد اولیه و افزودنی خود را از نو نوشت.

یکی از نخستین لازمه‌های کنترل موجودی، توسعه ظرفیت انبارهاست. انبارهای شرکت فولاد خوزستان در ابتدا برای تولید ۵/۱ میلیون تن محصول طراحی شده بود، اما هم‌اکنون تولید این شرکت به ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار تن رسیده است. به همین دلیل، شرکت فولاد خوزستان، به منظور جلوگیری از ایجاد خلل در رشد تولیدات خود، سیاست ظرفیت‌سازی با نیروهای داخلی و دانش موجود انبارداری و همچنین فضاسازی برای کالاهای خارج مورد نیاز را در دستور کار خود قرار داد، به گونه‌ای که در حال حاضر ظرفیت دو سال دپو برای بسیاری از کالاها پیش‌بینی شده است. هم‌اکنون موجودی انبارهای این شرکت از بازه احتیاطی مناسبی برخوردار هستند. موجودی کالاهای خارجی همچون الکترود، فرومنگنز، کک CPC، پودر ریخته‌گری، قطعات یدکی کارخانه‌های احیا، گندله‌سازی و فولادسازی جانمایی شده است و خوشبختانه مشکلی در زمینه تامین فضا برای این محصولات و کالاها وجود ندارد. مشکل اصلی در این زمینه، تامین فضای بخش‌های مسقف انبار است. در همین زمینه، شرکت فولاد خوزستان، در راستای طرح جامع خود، با طراحی مدل جدیدی با عنوان «توسعه ظرفیت انبارها» سعی کرده است تا با استفاده از فضای ارتفاع، هم ظرفیت خود را توسعه بخشد و هم فعالیت‌های خود را به صورت مکانیزه‌تر ادامه دهد. در همین راستا، این شرکت استفاده از سیستم مکانیزاسیون جدیدی را در دستور کار قرار داده است تا از ریچتراک‌ها به جای لیفتراک‌ها در برنامه‌ریزی تولید خود استفاده کند. این ماشین‌آلات از قابلیت دپو در ارتفاع ده‌متری برخوردار هستند. گفتنی است که مطالعات گسترده‌ و جامعی نیز در زمینه انبارش کالاها و محصولات و استفاده از سیستم‌هایی به‌روزتر همچون شاتل درایوینگ صورت پذیرفته است، ولی در شرایط کنونی، نگهداری چنین تجهیزاتی در کشور صرفه اقتصادی ندارد.

تامین مواد اولیه، زیربنای توسعه

تامین پایدار و مداوم مواد اولیه و قطعات و لوازم یدکی یکی از پارامترهای اثرگذار بر فعالیت و سودآوری صنایع برشمرده می‌شود. به همین دلیل، چنان‌که پیش‌تر نیز گفته شد، شرکت فولاد خوزستان برنامه‌ریزی‌های مختلفی را در زمینه پیش‌بینی تقاضای بخش‌های گوناگون و تامین دائمی این تقاضا انجام داده است.

از جمله سیاست‌های اصلی این شرکت در زمینه تامین پایدار مواد اولیه مورد نیاز خود، ائتلاف با تامین‌کنندگان و خرید معادن سنگ‌آهن، مذاکره با تولیدکنندگان فروسیلیس کشور، تامین مواد اولیه از طریق همکاری با شرکت‌های آلومینیوم‌ساز و اجرای مطالعات در حوزه اکتشاف معادن خاصی همچون مواد اولیه معدنی تولید فروآلیاژهاست. یکی از مهم‌ترین سیاست‌های این شرکت در زمینه تامین دائمی مواد اولیه و قطعات یدکی مورد نیاز، همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان و بومی‌سازی محصولاتی است که تولید آن‌ها به تکنولوژی بالایی نیاز دارد. شرکت فولاد خوزستان در حال حاضر توانسته است به کمک‌ شرکت‌های دانش‌بنیان، تولید چندین دسته از کالاهای استراتژیک مورد نیاز خود را بومی‌سازی کند. از جمله این کالاها می‌توان به اسید کلروفوریک و همچنین گچ‌های حرارتی (که برای مارک کردن سطوح داغ استفاده می‌شوند) اشاره کرد. توجه به تامین داخلی و بومی‌سازی، در کنار مزایای این امر در زمینه تامین پایدار مواد اولیه، موجب شده است تا به میزان قابل توجهی از هزینه‌های این شرکت کاسته شود. برای مثال، ارزش خرید دو کالای مذکور به بیش از ۵۰ میلیارد تومان می‌رسید که با بومی‌سازی آن‌ها، این هزینه تا یک‌دهم تقلیل یافته است.

قطعات یدکی و اهمیت آن در تداوم تولید

با توجه به اهمیت بسیار بالای تداوم فعالیت ماشین‌آلات و تجهیزات و جلوگیری از توقف کار آن‌ها، کنترل موجودی قطعات یدکی و هماهنگی آن با میزان سفارش‌ها نقش بسزایی در فعالیت واحدهای صنعتی ایفا می‌کند. خوشبختانه، در سال‌های اخیر، دوراندیشی مدیران شرکت فولاد خوزستان در حوزه تامین قطعات یدکی و خریدهای قبلی قطعات و لوازم یدکی مورد نیاز، این شرکت را زنده نگاه داشته است. به همین دلیل، هم‌اکنون موجودی انبارهای بسیاری از قطعات استراتژیک مورد نیاز شرکت، همچون صفحات مسی و فازهای کوره موج، به حد بسیار مناسبی است و تا چندین سال پاسخگوی نیاز واحدهای مختلف خواهد بود. البته نمی‌توان از مشکلات در زمینه تامین قطعات و لوازم مصرفی همچون ترموکوبل‌ها، بیرینگ‌ها و لودسل‌ها چشم‌پوشی کرد. به سبب تحریم‌ها، هم‌اکنون موانعی در زمینه خرید و تامین این کالاها به وجود آمده است و خرید آن‌ها بیشتر به صورت تنخواه انجام می‌شود. لازمه کنترل آمار تنخواه و تامین پایدار قطعات و لوازم مصرفی این است که برنامه‌ریزی مناسبی در زمینه خریدهای خارجی صورت بگیرد تا با دور زدن تحریم‌ها، بتوان در مسیر واردات قطعات یدکی مصرفی و تامین نیاز واحدهای مختلف فعال شرکت فولاد خوزستان گام برداشت.

البته نباید از تاثیرات موانع داخلی، از جمله قوانین موجود، بر تامین پایدار و مناسب موجودی انبارها غافل شد. برای مثال، امکان ثبت سفارش واردات محصولات تولیدی در داخل کشور وجود ندارد. این مسئله، با توجه به آنکه بسیاری از تجهیزات و قطعات یدکی تولید داخل از کیفیت و طول عمر مناسبی برخوردار نیستند، شرکت فولاد خوزستان را با مشکلاتی مواجه ساخته است. به علاوه، چنین فضایی شرایط را برای فعالیت و سوءاستفاده دلالان و واسطه‌ها آماده کرده است.