بررسی اهمیت تاریخ نفت در گفتگو با دبیر دفتر تدوین تاریخ شفاهی مناطق نفت‌خیز

اگر دفتر تاریخ معاصر را ورق بزنیم تقریباً هیچ رویدادی نیست که صنعت نفت در آن ایفای نقش نکرده باشد. بی شک خاطرات ثمین و گران بهایی از آن وقایع عظیم در سینه خدمت گزاران نفت نهفته است که باید آن ها را به گوش آیندگان رساند.

به بهانه راه اندازی دفتر تدوین تاریخ شفاهی شرکت ملی مناطق نفت خیز گفت و گو کردیم با حسین جنوبی دبیر این دفتر و مشاور رئیس روابط عمومی شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب که ماحصل آن از نظر می گذرد:

تاریخ شفاهی چیست و چه کارکردی دارد؟

تاریخ برای ما هویت ساز است و تاریخ شفاهی به عنوان یکی از ابزارهای مهم جمع‌آوری، حفظ و نگهداری اطلاعات به شمار می آید. به اعتقاد بنده روایتی زنده از رویدادهای تاریخ است؛ روایتی بدیع و بکر از افرادی که بدون واسطه در متن حوادث تاریخ معاصر حضوری فعال داشته اند. تاریخ شفاهی پُلی برای انتقال تجربه به نسل آینده است. در حال حاضر این شیوه به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع پژوهشی مورد پذیرش و استناد پژوهشگران تاریخ قرار می‌گیرد و چشم انداز روشنی را برای آن ها ترسیم نموده است.

چه تفاوتی بین تاریخ سندی و شفاهی وجود دارد؟

تاریخ شفاهی مُکمل تاریخِ سندی است؛ تاریخ سندی با بررسی اسناد و آثار تاریخی به روایت رسمی ماجرا می پردازد و از حال و هوای آن رویداد و آن چه در دلِ حادثه نهفته است معمولاً سخنی به میان نمی آورد؛ حال آن که در تاریخِ شفاهی شاهد بیانِ ناگفته ها، حواشی، حال و هوا و … هستیم به عبارت دیگر می توان گفت که تاریخِ شفاهی نسبت به تاریخِ سندی تحلیلی تر و البته عادلانه تر است چون در دریافت اطلاعات از منابع مختلف اعم از راوی اصلی، شاهدین، مردم عادی و … استفاده می کند. ما در تاریخ سندی معمولاً با تحلیل مواجه نیستیم و فقط اصل واقعه روایت می شود اگر هم تحلیلی بر آن وقایع ثبت شده باشد تحلیلی است که بر پایه نظرات شخصی مرقوم شده است.

چه روش‌هایی برای پژوهش و ثبت تاریخ وجود دارد؟

برای انجام مصاحبه که رُکن اصلی تاریخ شفاهی به شمار می آید ابتدا به مطالعات و تحقیقات زمینه‌ای برای انتخاب موضوعات و اولویت بندی آن ها می پردازیم سپس راویت کنندگانی برای این موضوعات پیدا می کنیم و در مرحله بعد درخصوص سوالات مصاحبه و ارتباط گیری موثر با راویان اقدامات لازم صورت می گیرد. پس از آن هماهنگی های لازم برای انجام مصاحبه انجام می شود و بالاخره گفت و گو در فضایی دوستانه به وقوع می پیوندد. پس از انجام مصاحبه، مُحقق که همان مصاحبه کننده است به  ارزیابی تحقیقات و مصاحبه‌ها می پردازد و نتایج به دست آمده را ساماندهی می کند در نهایت نیز ماحصل کار به صورت آرشیو جمع آوری می شود تا به صورت خروجی مورد نظر که ممکن است به صورت فیلم و یا کتاب باشد؛ تدوین گردد.

پژوهشگر تاریخ شفاهی دارای چه ویژگی‌هایی است؟

نکته حایز اهمیت در ثبت تاریخ شفاهی این است که دایره اطلاعات پژوهشگر نباید از مصاحبه شونده کم تر باشد. مُحقق باید کاملا بر موضوع احاطه داشته باشد و تلاش کند تا راوی را به بیان وقایع مشتاق کند و در عین حال مانع از بیراهه رفتن آن ها از خط اصلی جریان شوند. مصاحبه کننده باید مراقب باشد تا راوی به بیان اصلِ ماجرا بپردازد و از تحلیل های شخصی و یک طرفه خودداری کند به عبارت دیگر همانند یک فیلمُ سینمایی فقط خاطره گویی کند البته ممکن است همیشه این مسئله قابل مدیریت نباشد. 

درباره دفتر تاریخ شفاهی نفت توضیح بفرمایید.

واضح و مُبرهن است ارزش تاریخِ نفت بیش تر از خودِ نفت است در تاریخ معاصر تقریباً هیچ رویدادی نداریم که صنعت نفت در آن موثر نبوده باشد ولی متأسفانه تاریخ شفاهی نفت مدت ها مغفول و مهجور بوده است؛ موضوعی که شاید خیلی ملموس نباشد اما بی شک اثرات مُخرب آن شامل حال آیندگان این مرز و بوم خواهد شد. روزی که آقای آتشبار رییس روابط عمومی مناطق نفتخیز موضوع راه اندازی دفتر تاریخ شفاهی را مطرح کرد بسیار امیدوار و خوشحال شدیم چون در ساختار نفت چنین چیزی تاکنون به طور رسمی مطرح نشده بود؛ البته پیش از مطرح کردن این موضوع اقدامات ارزش مندی با عنوان تاریخ شفاهی یا بدون این عنوان صورت گرفته بود منتها این جریانات به صورت مدون نبوده است. پیش از این صحبت ها هم در سفری که آقای خجسته مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران به اهواز داشت جلسه ای با کارکنان نفت برگزار شد و موضوع را با ایشان مطرح کردیم که الحمدلله با روی باز استقبال کردند.

پس از مدت کوتاهی نامه نگاری ها انجام و در نهایت دفتر تاریخ شفاهی نفت برای اولین بار در شرکت ملی مناطق نفخیز راه اندازی شد.

افرادی که با آن‌ها گفت‌وگو داشتید چند نفر بودند؟

تا امروز ۳ نفر را به طور کامل انجام دادیم که خروجی آن حدود ۱۶ جلسه بوده است. یکی از برکات این گفت و گوها این بود که در جریان مصاحبه ما با افراد جدیدی آشنا می شدیم که هر کدام از آن ها هم گنجینه ارزش مندی از خاطرات صنعت نفت را در سینه دارند. به جز مصاحبه هایی که توسط دفتر تاریخ شفاهی نفت انجام شده است؛ یک سری جلسات توجیهی در خصوص کارکرد این دفتر هم برای پرسنل برگزار کردیم تا کارمندان از نزدیک در جریان اهداف و عملکرد دفتر تاریخ شفاهی نفت قرار بگیرند. همچنین مذاکراتی با حوزه هنری خوزستان، مدیریت دانش و دفتر تاریخ شفاهی اهواز و … داشتیم و در این خصوص با یک دیگر تشریک مساعی نمودیم. 

چه برنامه ای برای آینده دارید؟

بنا به فرمایش امام خمینی رحمت الله علیه در ۷ اردیبهشت سال ۵۷ کارکنان صنعت نفت از موثرترین اقشار در شکل گیری انقلاب اسلامی بوده اند، لذا ساخت مُستند فعالیت کارکنان نفت در انقلاب یکی از اولویت های ما در دفتر تدوین تاریخ شفاهی نفت است. برگزاری شبِ خاطره، فعالیت موثر در فضای مجازی و برگزاری پویش ثبت خاطرات کارکنان توسط فرزندان که با هدایای نفیسی همراه است از دیگر اقداماتی است که در آینده نزدیک به وقوع خواهد پیوست.