جنوب بی‌سایه: مرثیه‌ای برای نخل‌های خوزستان

گزارش: معصومه صالحی

در حالی که خوزستان از دیرباز به‌عنوان نماد خرما و نخل در ایران شناخته می‌شد، امروز نشانه‌های زوال و نابودی درختان نخل در سراسر این استان به‌وضوح دیده می‌شود. نخل‌هایی که روزگاری منبع معیشت هزاران خانوار در جنوب بودند، اکنون در سکوت و بی‌توجهی، یکی‌یکی خشک می‌شوند.

به گزارش پایگاه خبری هنر قلم، مرگ تدریجی درختان نخل بر اثر تنش‌های آبی و شوری خاک
بررسی‌های میدانی و آمارهای رسمی نشان می‌دهد که تنش‌های آبی ناشی از کاهش حق‌آبه، ورود آب‌های شور و فاضلابی به رودخانه‌ها، و ریزگردهای مداوم، نخلستان‌های خوزستان را با بحران شدیدی مواجه کرده است. بسیاری از باغداران سال‌هاست که دیگر ثمر قابل‌توجهی از نخل‌های خود برداشت نمی‌کنند.

به گفته احمد مستعان، رئیس پژوهشکده خرما و میوه‌های گرمسیری، میزان شوری آب در برخی مناطق به حدی رسیده که عملاً امکان تولید محصول وجود ندارد. او تاکید می‌کند که نخل تنها می‌تواند تا حدود ۲ هزار میکروموس شوری آب را تحمل کند، در حالی که عدد فعلی در آبادان و خرمشهر به ۱۰ هزار رسیده است.

کاهش چشمگیر تولید خرما و نابودی میلیون‌ها اصله نخل
آمارها حاکی از آن است که در دهه گذشته بیش از سه میلیون اصله نخل در خوزستان از بین رفته‌اند. تنها در شهرستان شادگان، تعداد نخل‌ها از حدود پنج میلیون اصله در سال ۱۳۶۸ به کمتر از دو میلیون کاهش یافته است.

بر اساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی، میزان تولید خرما در خوزستان به حدود ۱۹۰ هزار تن در سال رسیده، در حالی که ظرفیت بالقوه این استان بیش از ۲۲۰ هزار تن است. شهرستان‌های شادگان، آبادان و خرمشهر که عمده نخیلات استان در آن‌ها واقع شده‌اند، بیشترین آسیب را از خشکسالی، شوری و کمبود آب دیده‌اند.

معیشت مردم در خطر، زمین‌های کشاورزی در حال ترک خوردن
با نابودی نخلستان‌ها، نه تنها امنیت غذایی بلکه ساختار اجتماعی مناطق جنوبی نیز در حال فروپاشی است. به گفته هوشنگ مقامسی، دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزان شادگان، بسیاری از کشاورزان مجبور به رها کردن زمین‌های خود شده‌اند و نخل‌ها بدون رسیدگی، رو به زوال‌اند.

شاکر هندالی، نماینده صنف کشاورزان آبادان نیز تأکید می‌کند که کاهش دبی آب خروجی سدها، ورود پساب صنعتی به رودخانه‌ها و بی‌توجهی به تامین حق‌آبه، حیات نخل‌ها را تهدید می‌کند. وی می‌گوید: «آب هست، اما برای نخل‌ها نیست؛ سهم آن‌ها از کارون و جراحی، فقط شوری و پساب است.»

فریادهایی که شنیده نمی‌شود
در حالی که برخی مسئولان محلی و نمایندگان مجلس بارها نسبت به وضعیت آب در خوزستان هشدار داده‌اند، روند انتقال آب به سایر استان‌ها برای مصارف صنعتی و فضای سبز همچنان ادامه دارد. آیت‌الله محسن حیدری، عضو مجلس خبرگان رهبری و امام‌جمعه موقت اهواز، این انتقال‌ها را «نماد تبعیض آشکار» خوانده و خواستار بازنگری فوری در سیاست‌های آبی کشور شده است.

چشم‌اندازی نگران‌کننده؛ آیا تا ده سال آینده نخی باقی می‌ماند؟
بر اساس پیش‌بینی وزارت جهاد کشاورزی، اگر روند فعلی ادامه یابد، طی کمتر از ۱۰ سال آینده بسیاری از نخلستان‌های خوزستان به‌طور کامل از بین خواهند رفت.
مسعود لطیفیان، مدیرکل دفتر میوه‌های گرمسیری وزارت جهاد کشاورزی هشدار می‌دهد که کاهش کیفیت آب، سدسازی‌های غیراصولی و فقدان مدیریت منابع، آینده نخل و خرمای ایرانی را در معرض تهدید جدی قرار داده است.

جمع‌بندی:
نخل‌هایی که روزی با باد جنوب می‌رقصیدند، امروز بی‌جان و بی‌ثمر ایستاده‌اند. خوزستان، با پنج رودخانه بزرگ، تشنه مانده و ساکنانش نظاره‌گر خشک شدن چیزی هستند که نه‌فقط درخت، بلکه بخش مهمی از هویت فرهنگی و اقتصادی‌شان است.

اگر اقدامی فوری صورت نگیرد، جنوب ایران برای همیشه سایه نخل را از دست خواهد داد.