با همکاری بین بخشی و توانمندی جامعه می توانیم سلامت روان مردم را ارتقا دهیم

به گزارش پایگاه خبری هنر قلم، مهرداد شریفی : بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، «سلامتی» تنها به‌ معنی فقدان بیماری و نقص عضو نیست، بلکه رفاه جسمانی، روانی و اجتماعی را نیز دربر می‌گیرد. این بدین معناست که اساس سلامتی یک موضوع چند‌بعدی است و در راستای ارتقای سلامت جامعه، باید به تمام ابعاد آن به‌طور کامل توجه نمود. به‌عنوان مثال در بحث درمان اگر تنها بعد زیست‌شناختی روان در‌نظر گرفته شود، شیوه‌های درمان به درمان دارویی منحصر خواهد شد. اما با در‌نظر گرفتن ابعاد روان‌شناختی و معنوی این مفهوم، اصلاح ساختارهای اجتماعی و بررسی هویت معنوی افراد نیز در فرآیند درمان اهمیت می‌یابد. بنابراین باید توجه نمود که مشکلات جسمی بر روان فرد، مشکلات روانی بر جسم، هر دوی آ‌ن‌ها بر جامعه و اختلالات موجود در جامعه بر هر دو بعد سلامتی تاثیرگذار می‌باشند.  «بهداشت روان» یعنی داشتن احساس آرامش، امنیت درون و دور بودن از اضطراب، افسردگی و تعارض‌های مزمن روانی، به‌عبارتی بهداشت روان با بهره‌مندی از سلامت ذهن و اندیشه، استقلال، کفایت، شایستگی و خودشکوفایی توانمندی‌های بالقوه فکری و هیجانی همراه می‌باشد.

سلامت روان علاه‌بر اینکه یک نیاز فردی است، یکی از نیازهای اجتماعی نیز به‌شمار می‌رود، چرا که عملکرد مطلوب جامعه مستلزم برخورداری از افرادی است که از سلامت و بهداشت روان در وضعیت مطلوبی برخوردار باشند.

درصد قابل‌توجهی از بیماری‌های جسمانی ریشه روان‌شناختی دارند و بهره‌مندی از سلامت روان می‌تواند بر سلامت جسم آثار مثبت زیادی داشته باشد. از سوی دیگر، سلامت جسم، بستر مناسبی برای رسیدن به احساس امنیت درون و سلامت روان است. تامین بهداشت روانى به سادگى بهداشت جسمانى نیست، زیرا عوامل ایجاد بیماری‌های جسمانی تقریبا شناخته‌‌شده و راه‌هاى پیشگیرى و درمان این نوع بیماری‌ها تا حد زیادی مشخص است. اما در مورد بیمارى‌هاى روانى هنوز وضعیت به این روشنى نیست و در ایجاد و بروز بیمارى‌هاى روانى عوامل متعددى دخالت دارند. نوع نگرش و باورهای انسان درباره زندگی و محیط پیرامون خود، تعهدات ارزشی و ویژگی‌های زندگی فردی و اجتماعی انسان، در بهره‌مندی او از بهداشت روانی مطلوب اثرگذار است.

عوامل موثر بر سلامت روان  سلامت روحی و روانی در یک نگاه به‌معنی کیفیت زندگی است. لذت بردن از زندگی، شاکر و امیدوار بودن، تامین نیازها، بهره‌مندی از امنیت و آرامش اجتماعی، وجود رابطه عاطفی از جمله مولفه‌های مهم آن به‌شمار می‌رود.

سلامت روان ابعاد بسیار گسترده‌ای دارد و علاوه بر شخص، خانواده، جامعه، اقتصاد و فرهنگ را نیز دربر می‌گیرد که در جدول زیر شماری از عوامل ایجاد‌ و تهدید‌کننده آن به تفکیک بیان گردیده است. در دنیای امروز به‌نظر می‌رسد تعریف رضایتمندی و موفقیت، بر اساس عوامل مادی همچون ثروت، شهرت، پایگاه اجتماعی و… کم‌رنگ‌تر شده و تلاش برای جست‌و‌جوی معنا، هدف زندگی، رضایت و آرامش درونی افزایش یافته است. به‌عنوان مثال اگرچه جوان‌بودن، برخورداری از سلامت جسمانی، تحصیلات، شغل و درآمد مناسب و… می‌تواند در شادمانی و سلامت روان تاثیرگذار باشد، اما در بعضی موارد ثروت و امکانات زیاد با خشونت، یاس و انزوا‌طلبی همراه است.بهداشت روان و خانواده  خانواده اولین و مهم‌ترین نهاد اجتماعی است که بسیاری از هنجارها و ناهنجاری‌های اجتماعی در آن شکل می‌گیرد. امن و سالم بودن محیط خانواده در روحیه اعضای آن تاثیر مثبت گذاشته و این تاثیرات مطلوب به جامعه منتقل می‌شود.

از سوی دیگر محیط نامساعد و ناهنجار خانواده، با تاثیر مخرب بر اعضای آن، جامعه را نیز متاثر می‌کند. روابط سالم و انسانی میان اعضای خانواده بسیار پر اهمیت است و پایه سلامت روانی اعضای خانواده به‌شمار می‌رود. نزاع، درگیری‌های خانواگی و طلاق عامل اصلی بسیاری از ناهنجاری‌های روانی همانند افسردگی، اضطراب و در نتیجه کاهش سطح بهداشت روانی فرد و اجتماع می‌باشد.

بررسی مقوله بهداشت روانی افراد و عوامل موثر بر آن، از زمان پیش از تولد تا بزرگسالی، نقش مهمی در ارتقای سطح سلامت و پیشگیری از ابتلا به اختلالات روانی دارد.

بدون شک، نقش خانواده به‌عنوان عنصر اصلی تأثیرگذار بر روابط، رفتارها و خصوصیات ذاتی و اکتسابی اعضا، واضح و غیرقابل تردید است و همواره خانواده به‌عنوان عنصر اصلی مطالعات و پژوهش‌های اجتماعی مورد توجه بوده است.

خانواده سالم بستر مناسبی برای رشد و شکوفایی و بالندگی اعضای خود فراهم میکند و در حفظ و ارتقای سلامت جسمی و روانی آن‌ها تأثیر فراوان و غیرقابل انکاری دارد. در مقابل، خانواده ناسالم زمینه را برای ایجاد اختلاف در ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی فراهم کرده و افراد را به سمت بزهکاری، وابستگی‌ به مواد مخدر و … سوق می‌دهد.

اعتیاد نوعی بیماری جسمی، روحی و روانی به‌شمار می‌رود که به‌دلیل ماهیت پیش‌رونده‌اش تمامی ابعاد زندگی شخص، خانواده و جامعه را به‌خطر می‌اندازد و علاوه‌بر عوارض جسمی و روحی برای فرد معتاد، سلامت جامعه را نیز از نظر سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مورد تهدید و آسیب قرار می‌دهد. افراد مصرف‌کننده مواد مخدر دارای ویژگی شخصیتی آسیب‌پذیر هستند. خصوصیات روانی- شخصیتی این افراد صرفا ناشی از مواد مخدر نیست، بلکه آنان قبل از اعتیاد دارای نارسایی‌های روانی و شخصیتی هستند که درصد قابل‌ توجهی از آن به عدم سلامت روانی خانواده‌اشان برمی‌گردد و تنها بعد از اعتیاد به‌صورت مخرب‌تری تشدید و ظاهر می‌شود. علاوه‌بر تعارضات، اختلافات و درگیری‌های خانوادگی مواردی چون نابسامانی‌های اجتماعی، فشار همسالان، مشکلات روانی، هیجانی و… را نیز می‌توان از علل گرایش به مصرف مواد مخدر به‌شمار آورد.

همان‌گونه که بیان شد، بسیاری از مشکلات اخلاقی جامعه امروز ما ریشه در اختلافات خانوادگی دارد. آمارهای مربوط به مسائل اخلاقی نشان می‌دهد، اغلب افراد بزهکار از نعمت خانواده سالم محروم و وارث ناهنجاری‌های خانوادگی بوده‌اند.

بنابراین مسئله سلامت روانی خانواده به‌عنوان پایه و اساس بهداشت و سلامت روان فرد و جامعه باید مورد توجه زیادی قرار گیرد. در این راستا مواردی چون، قوانین و مقررات صریح و روشن در خانواده، تعیین حریم افراد در ساختار خانواده، روحیه سپاسگزاری در بین اعضا، ایجاد احساس عزت نفس در یکدیگر، مهارت‌های ارتباطی موثر، حمایت‌های اجتماعی خانواده، تعلیم و آموزش‌های صحیح اخلاقی و اجتماعی و… را می‌توان از جمله عوامل موثر در سلامت روانی خانواده به‌شمار آورد. علاوه‌بر این، برای مقابله با مسائل و مشکلات دیگری که سلامت روان را با خطر مواجه می‌کنند، روش‌های گوناگونی وجود دارد که تصمیم‌گیری در مورد کاربرد هر یک از این روش‌ها به شرایط فرهنگی و اجتماعی، نوع شخصیت، هویت فردی، شرایط خانوادگی و… بستگی دارد.

اما در مجموع، از جمله روش‌های ایجاد آرامش ذهن و روان، پرورش ویژگی‌های شخصیتی همچون: واقع‌بینی، توانایی لذت بردن از زندگی، احترام به شخصیت خود و دیگران، رعایت تعادل، انعطاف‌پذیری، مسئولیت‌پذیری، مدارا با استرس‌های روزانه، داشتن ارتباط سالم با دیگران و… است.